اضواء علی مناهج بعض المفسّرین من زوایا علوم القرآن (کتاب)«اضواء علی مناهج بعض المفسرین من زوایا علوم القرآن» تالیف دکتر عبد الحمید محمود متولی استاد تفسیر و علوم قرآنی دانشکده مباحث اسلامی دانشگاه الازهر پیرامون معرفی روش‌های بعضی از مفسرین به زبان عربی به رشته تحریر در آمده است. ۱ - ساختارمباحث کتاب در یازده مبحث تدون شده و متضمن بعضی مباحث پیرامون تفسیر، منشا پیدایش آن و دخول اسرائیلیات در تفسیر می‌باشد. مولف اهتمام در بیان مسائل واجب بر مفسر هنگام بررسی قرآن جهت فهم آن و نوشتن تفسیر دارد، چه تفسیر تحلیلی باشد یا موضوعی، چه در یک سوره باشد یا کل قرآن، وی امیدوار است با نوشتن این کتاب مسلمانان و پژوهشگران را با میراث تفسیری اسلام و تفاوت روش آن‌ها و جایگاهشان آشنا کند. ۲ - گزارش محتوادر مبحث اول معانی لغوی و اصطلاحی تفسیر و تاویل، تفاوت آن دو و شروط لازم بر مفسر و اقسام تفاسیر ماثور و مصادر آن‌ها، تفسیر قرآن به قرآن و به سنت بررسی و به تبیین تفسیر در عهد صحابه می‌پرداخته میشود. بعد از قرآن و سنت، کلام صحابه مصدر دیگری برای تفسیر قرآن شمرده شده و مشهورترین تفاسیر از صحابه را ۱۰ تفسیر می‌باشد. تفاسیر خلفای اربعه، ابن مسعود، ابن عباس، ابی بن کعب، زیدبن ثابت، ابوموسی اشعری و عبدالله بن زبیر. معرفی بزرگانی که بیشترین روایات از آن‌ها در تفاسیر وجود دارد در ادامه می‌آید. پس از معرفی آن‌ها، فضائلشان، ارزش تفاسیر ماثور از صحابه و تابعین و ممیزات آن‌ها، تعصب مذهبی، اغراض سیاسی و اختلاط احادیث، از اسباب ضعف در تفاسیر برشمرده و بیان میشود که شروع تدوین نوشتاری تفسیر در پایان قرن اول هجری در عهد عمربن عبدالعزیز بوده است. ایشان اقوال مفسرین از صحابه و تابعین را جمع آوری کرده و می‌گوید: از مزایای تفسیر در این مرحله، ضمیمه کردن روایات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در تفسیر به تفاسیر صحابه و تابعین، اختصار اسانید و از نقاط ضعفشان اسناد از سلف بدون ذکر قائلینشان و ورود برخی روایات اسرائیلیات می‌باشد. ۳ - معانی تفسیر به رایمهمترین تفاسیر ماثور: ۱. جامع البیان- طبری ۲. معالم التنزیل- لغوی ۳. تفسیر القرآن- ابن کثیر ۴. درالمنثور- سیوطی می‌باشد. پس از بررسی و معرفی مختصری از دوران حیات، مهمترین تالیفات، جایگاه علمی آن‌ها به تبیین تفاسیرشان پرداخته و معتقدند تفسیر به رای بر سه معنا اطلاق میشود: ۱. اعتقاد ۲. قیاس ۳. اجتهاد و مورد سوم را مقصود ما نحن فیه می‌داند. تفسیر به رای، تفسیر قرآن به اجتهاد بعد از شناخت کلام عرب و الفاظشان و دلالت آن‌ها، با استعانت از شعر و... و وقوف بر اسباب نزول و شناخت ناسخ و منسوخ و... می‌باشد. [۱]
اضواء علی مناهج بعض المفسّرین من زوایا علوم القرآن، عبدالحمید متولی، ج۱، ص۱۴۲.
۴ - انشعابات فرق اسلامیوی پس از بازگو کردن ادله قائلین به عدم جواز تفسیر به رای و جواب آن‌ها، هر قسم از تفسیر به رای که موافق قوانین زبان عربی، ادله شرعی و شرایط تفسیر نباشد را جایز نمی‌داند و بعد از بیان نکاتی در تعارض تفسیر ماثور و تفسیر به رای و برشماری و معرفی اجمالی مهمترین کتاب‌های مشهور تفسیر به رای، در فصل بعد اهتمام در شناساندن فرقه اهل سنت و روش تفسیری آن‌ها داشته و در ضمن مقدمه‌ای پس از اشاره‌ای به منشا پیدایش فرق اسلامی و انشعابشان به پنج فرقه اصلی اهل سنت، معتزله، مرجئه، شیعه و خوارج، به معرفی این فرق می‌پردازد. وی بر این باور است که زیدیه فرقه‌ای از شیعه بوده و نزدیک‌ترین آن‌ها به اهل سنت می‌باشند و پس از معرفی زیدیه و مبادی اعتقادی ایشان، دیدگاه آن‌ها نسبت به تفسیر قرآن و برشماری مهمترین کتب تفسیری آن‌ها، معتقد است که شیعه امامی در تشیعشان مبالغه و از حدود عقل و شرع تعدی کرده‌اند و از مهمترین تعالیم شیعی، مباحث عصمت، رجعت، مهدی منتظر و تقیه می‌باشد و نهایت سعیشان را کرده‌اند تا بین آیات قرآن، مبادی و اصولشان جمع کنند. تفاسیرشان متاثر از معتزله می‌باشد و منابع تفسیر ماثور نزدشان، قرآن، احادیث نبوی و منقول از ائمه اثنی عشریه می‌باشد. از مهمترین کتب تفسیری آن‌ها «البیان الجامع لکل علوم القرآن» تالیف شیخ طوسی است. مؤلف در خاتمه به عقاید صوفیه و منهج تفسیری آن‌ها می‌پردازد. ۵ - وضعیت کتابدر پایان کتاب اهم مراجع و فهرست محتویات آمده و در پاورقی به آدرس آیات، روایات و منابع اشاره شده است. ۶ - پانویس
۷ - منبعنرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. رده‌های این صفحه : کتاب شناسی | کتب علوم قرآن
|